-Πίνακας του Gustav Klimt, 1890-
“Σου εύχομαι να βγεις εκεί έξω και να αφήσεις ιστορίες να σου συμβούν, και να τις διερευνήσεις, να τις ποτίσεις με το αίμα σου, τα δάκρυα και το γέλιο σου μέχρι να ανθίσουν, μέχρι εσύ ο εαυτός σου να ξεπετάξει τα άνθη του”. Clarissa Pinkola Estes
Συχνά η πρώτη επαφή με γυναίκες που έρχονται στη θεραπεία αφήνει την αίσθηση πως η εσωτερική τους ζωή βρίσκεται στην εξορία. Έχω συναντηθεί με γυναίκες φοβισμένες για τη ζωή, γυναίκες να ζητούν βοήθεια για τη “λάθος” συμπεριφορά του συζύγου ή παιδιού τους κρυμμένες περίτεχνα πίσω από το προσωπείο του σωτήρα ή του σωστού, γυναίκες σε ρόλο θύματος που ζουν σε σχέσεις που εμπεριέχουν βία, γυναίκες με χαοτική ζωή ανήμπορες να βρουν ξεκάθαρο σκοπό ή να δημιουργήσουν ένα σταθερό έδαφος για αυτές, γυναίκες με εξουθενωμένο σώμα από μακροχρόνια ασθένεια, γυναίκες με ψυχικές διαταραχές που αποδυναμώνουν τη ψυχή και το μυαλό τους, γυναίκες σε συνεχόμενο πένθος ανίκανες να αφήσουν αυτό που χάθηκε ή να θρέψουν αυτό που τραυματίστηκε, γυναίκες που βρίσκονται σε άρνηση απέναντι στο εσωτερικό τους μεγάλωμα παγιδευμένες στα δεσμά της προσκόλλησης σε άλλους.
Όταν η εσωτερική ζωή εξορίζεται στο βάθος του ασυνείδητου η γυναίκα αναπτύσσει ένα μηχανικό τρόπο ζωής με επαναλειμμένα μοτίβα σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς, είναι αποκομμένη από την ενστικτώδη φύση της, υποχρεώνει με βιαιότητα το σώμα της να ακολουθεί τις νόρμες των κοινωνικών προτύπων, είναι εξαρτημένη από τους άλλους -νιώθει άξια μόνο όταν αναγνωρίζεται από το σύντροφο, παιδιά, φίλους, συναδέλφους, γονείς κ.α., παραμένει με τα δοσμένα “πρέπει και δεν πρέπει” της οικογένειας, κοινωνίας και θρησκείας δίχως να διερωτάται για αυτά, επικεντρώνεται σε μια ασφαλή ζωή οχυρωμένη με υλικά αγαθά και αναγνώριση χωρίς να ψάχνει για βαθύτερο νόημα.
Όλα αυτά αποτελούν μια σύντομη περιγραφή της σκιερής πλευράς της αρχετυπικής Θηλυκής Αρχής. Όταν η γυναίκα έχει απορροφηθεί από το σκοτάδι της Θηλυκής Αρχής ασυνείδητα καταστρέφει κάθε λεπτοφυές και ζωοφόρο σπόρο δημιουργικότητας και αυθεντικότητας που κουβαλά μέσα της. Η πορεία από την άνυδρη εξορία προς το ανθισμένο παρόν της ζωής, προτρέπει τη γυναίκα να εργαστεί συστηματικά, να ποτίσει με το αίμα, τα δάκρυα και το γέλιο της, τις ιστορίες που της έχουν συμβεί ή συμβαίνουν μέχρι η ίδια να ανθίσει. Το άνθισμα του εσωτερικού κόσμου στη γυναίκα (αλλά και στον άνδρα) γίνεται μέσα από μια μεταμορφωτική και συμβολική πορεία γέννησης-θανάτου-αναγέννησης μέχρι να έρθει η συνειδητότητα του εαυτού. Δηλαδή, το να μάθει η γυναίκα σε βάθος για τα μέρη του εαυτού που βρίσκονται στο υποσυνείδητο, τα οποία καθοδηγούν όλο το φάσμα της ζωής της και έπειτα η ίδια συνειδητά να φέρει αλλαγές.
Το εσωτερικό ταξίδι προς τη συνειδητότητα είναι μοναδικό και προσωπικό για την κάθε γυναίκα και για αυτό στη θεραπεία υπάρχει το στοιχείο του άγνωστου. Κανείς δεν γνωρίζει για την πορεία του μονοπατιού. Το μόνο στοιχείο με το οποίο δουλεύουμε είναι το παρόν. Στη δραματοθεραπεία η προσοχή επικεντρώνεται στο τι βιώνει το άτομο στη στιγμή, στη συναισθηματική κατάσταση, στην κίνηση του σώματος, στις εσωτερικές εικόνες και σκέψεις πλαισιωμένα από το συμβολικό στοιχείο. Με αυτό τον τρόπο η γυναίκα μαθαίνει να διακρίνει τις προσδοκίες της, τις προσκολλήσεις της, τα μαθημένα μοτίβα συμπεριφοράς/συναισθήματος/σκέψης, και τα αρχέτυπα που υπάρχουν στη δομή του εαυτού δημιουργώντας χώρο να φανερωθεί σταδιακά η αυθεντικότητα της.
Τώρα, ας ξετυλίξουμε μαζί το νήμα από ένα μέρος του αυτογνωστικού ταξιδιού μιας νεαρής γυναίκας. Σκοπός μας είναι να αφήσουμε τις αρχετυπικές εικόνες που αναδύονται από τη θεραπευτική διαδικασία να μας μιλήσουν και να φανερώσουν το μεγαλείο του εαυτού προς το άνθισμα του.
Η αρχή της έγινε ανταμώνοντας με το σύμβολο του δέντρου, βλέποντας ένα δέντρο που είχε κοπεί ενώ ο ιδιοκτήτης απουσίαζε. Όταν ο ιδιοκτήτης επισκέφτηκε το δέντρο, το βρήκε κομμένο από τη βάση του. Τότε κάθισε πάνω του και έμεινε σκεφτικός. Από κάτω οι ρίζες του δέντρου ήταν ακόμα ζωντανές και συνέχιζαν να τρέφονται από τα βάθη της γης ενώ, ο ουρανός σκεπαζόταν από μαύρα σύννεφα. Εξερευνώντας την ιστορία με σωματική κίνηση και ζωγραφική, ένα βαθύ συναίσθημα πένθους ήρθε στην επιφάνεια. Το σύμβολο του δέντρου συμβόλιζε για τη νεαρή γυναίκα την πηγή ζωής, την εξέλιξη και τη χαρά. Το κόψιμο του καθρέφτιζε την έλλειψη ενθουσιασμού και χαράς για τη ζωή ενώ, τα μαύρα σύννεφα της θύμιζαν πως η ίδια ξέχασε τον εαυτό της και έστρεψε την προσοχή της στους άλλους, παίρνοντας αξία μέσα από τα μάτια και τις ανάγκες τους.
Η έκφραση του πένθους και της νοσταλγίας βοήθησε να φανερωθεί η εικόνα ενός μικρού κοριτσιού με τη μορφή αγγέλου που συνήθιζε να ζει σε τρία μέρη, τη γη του λαμπερού ήλιου, τη γη του παγόβουνου και τη ξερή γη των αρπακτικών πουλιών. Η μικρή άγγελος κάτω από τον λαμπερό ήλιο ένιωθε ελεύθερη και ανοικτή στη ζωή, μπαίνοντας στη γη του παγόβουνου ένιωθε κρύο και φόβο ενώ, στη γη των αρπακτικών βρισκόταν σε κίνδυνο, ένιωθε αβοήθητη, μόνη και θυμωμένη. Η συμβολική ιστορία ενεργοποίησε μνήμες από την παιδική ηλικία ενθυμούμενη δύσκολες στιγμές στη σχέση με τους γονείς με έντονα στοιχεία σύγκρουσης, αναγνωρίζοντας ότι μεγάλωσε διατηρώντας συναισθηματική απόσταση από αυτούς. Την ίδια όμως στιγμή, θυμήθηκε την εσωτερική δύναμη που είχε ως παιδί να ξεπερνά κάθε φόβο και να υποστηρίζει με τόλμη αυτό που ήταν ζωτικής σημασίας για τον εαυτό της.
Η ενθύμηση του εσωτερικού παιδιού ήταν η γέφυρα για να περάσει σε μια βαθύτερη περιοχή που φιλοξενούσε τη σχέση μητέρας–κόρης. Εκεί βρήκε τους ρόλους μητέρας και κόρης ενεργούς αφήνοντας θέματα όπως απόσταση, παθητικότητα, απουσία και ισχύς, να εμφανιστούν στη θεραπευτική σχέση. Η εξερεύνηση των ρόλων μέσα από την τεχνική της ενσωμάτωσης τους επέτρεψε να εκφραστούν συναισθήματα όπως θλίψη, οργή, φόβος και μοναξιά. Μπόρεσε σιγά-σιγά να δει με ποιο τρόπο η σχέση με τη μητέρα της συνέβαλε στη διαμόρφωση της εικόνας του εαυτού της. Επίσης, συνειδητοποίησε ότι μέρος της σχέσης με τη δική της κόρη εμπεριείχε μοτίβα συμπεριφοράς, συναισθήματος και σκέψης ίδια με αυτά που έζησε στο παρελθόν με τη δικιά της μητέρα.
Σύντομα, ήρθε το πρώτο πέρασμα ή αλλιώς η πρώτη εσωτερικά μεταμορφωτική συνθήκη, η οποία έλαβε χώρα μέσα από την ιστορία ενός μικρού κοριτσιού που στάλθηκε μακριά από το σπίτι της για να φέρει φωτιά από την εστία μιας τρομακτικής και παράξενης μάγισσας. Το κορίτσι έπρεπε να διαβεί ένα σκοτεινό δάσος και να εκπληρώσει όλες τις δοκιμασίες δοσμένες από τη μάγισσα, εμπιστευόμενη τη μικρή της κουκλίτσα που ήταν πάντα κρυμμένη μέσα στην τσέπη της. Η νεαρή γυναίκα μέσα από την ιστορία δούλεψε την επανασύνδεση με τη διαίσθηση της, αφαιρώντας το προσωπείο της ψυχρότητας και παθητικότητας για τη ζωή, στοιχεία που φάνηκε να της δόθηκαν από την εσωτερική κατάσταση της μητέρας της όταν ήταν παιδί.
Στην άλλη μεριά του περάσματος, η νεαρή γυναίκα συνάντησε το αρσενικό στοιχείο, τον άνιμους, και ξεκίνησε να διερευνά τη σχέση μαζί του. Τα σύμβολα του άνιμους πήραν διάφορες μορφές όπως, αυστηρός πατέρας, κυνηγοί, κλέφτες, αβοήθητος ηλικιωμένος άνδρας, ευγενικός γαμπρός και ο γηραιός άνδρας που μαζί με το θηλυκό στοιχείο, άνιμα, επανέφεραν τη δημιουργική ροή της ζωής. Μέσα από αυτές τις συμβολικές εικόνες διερευνήθηκαν μαθημένα μοτίβα συνδεδεμένα με στοιχεία χειριστικότητας, τιμωρίας, κριτικής, αηδίας, απόρριψης και ανάγκης για προστασία, που υπήρχαν στη σχέση πατέρα–κόρης και μεταδόθηκαν στις συντροφικές σχέσεις και στη σχέση με τον εαυτό. Η μεταμορφωτική πορεία του άνιμους δημιούργησε ένα νέο εσωτερικό χώρο που φανέρωσε τη δυνατότητα για εμπιστοσύνη στον εαυτό, σταθερή βούληση, καθαρότητα λόγου και σκέψης, επανασύνδεση με το ανδρικό σώμα και καθορισμό προσωπικού στόχου στη ζωή.
Η ενεργοποίηση της θετικής σύνδεσης με το αρσενικό στοιχείο επέτρεψε να έρθει στο προσκήνιο για ακόμα μια φορά η σχέση μητέρας–κόρης. Ένα από τα σύμβολα που διερευνήθηκαν μέσα από παραμύθι ήταν o καθρέφτης μιας ηρωίδας, ο οποίος καθρέφτιζε στις δύσκολες της στιγμές την ομορφιά, την καλοσύνη και την εμπιστοσύνη που χαρακτήριζαν τη μητέρα όταν ήταν νέα και υγιής. Αυτό ήταν ορόσημο για τη νεαρή γυναίκα να αποκτήσει κάποια απόσταση από τις εντυπώσεις της συναισθηματικά απούσας μητέρας που βίωσε ως παιδί. Η εσωτερική απόσταση επέτρεψε να ενισχυθεί με στοιχεία του αρχέτυπου της θετικής μητέρας που είναι πάντα παρούσα, αγκαλιάζει και θρέφει. Η νεαρή γυναίκα συνειδητοποίησε ότι η ίδια μπορεί να είναι καλή μητέρα τόσο για την κόρη της όσο και για τον εαυτό της.
Η ανάδυση του αρχέτυπου της θετικής μητέρας ώθησε τη νεαρή γυναίκα σε ένα δεύτερο εσωτερικό πέρασμα μέσα από ένα όνειρο. Το κύριο θέμα του ονείρου ήταν “το πέρασμα του ισθμού, από μια στενή λωρίδα εδάφους να βγει προς την ανοιχτή θάλασσα”. Χρησιμοποιώντας την ενεργητική φαντασία και τη σωματική κίνηση η νεαρή γυναίκα εξερεύνησε το όνειρο μέσα από τη δραματοποίηση του. Βρισκόταν σε έναν εσωτερικό χώρο όπου η είσοδος για το κανάλι ήταν κλειστή με μέταλλο δίνοντας την αίσθηση ενός μεταλλικού τοίχους ή μεταλλικής πόρτας. Κάποια στιγμή, το μέταλλο αποσύρθηκε στο βυθό της θάλασσας και ο ισθμός άνοιξε. Διάβηκε το στενό κανάλι βιώνοντας αισθητηριακά έντονη την τριβή του σώματος πάνω στα χωματένια τοιχώματα του δίχως να προκαλείται τραυματισμός. Καθώς πλησίαζε την άλλη άκρη ένιωσε μια μεγάλη δύναμη να την τραβά προς τα πίσω. Κατάφερε να μην ενδώσει και συνέχισε μέχρι που βγήκε στην ανοιχτή θάλασσα. Η έξοδος έγινε με πολύ αργή κίνηση επιτρέποντας στο σώμα να προσαρμοστεί στη νέα συνθήκη. Η ίδια μιλώντας για την εμπειρία της βιωματικής δράσης ανάφερε πως βγήκε από το κανάλι του ισθμού έχοντας την αίσθηση ενός νεογέννητου βρέφους στα χέρια της, σαν να έλαβε χώρα μια ψυχική γέννα.
Μετά το πέρασμα φάνηκαν νέες μετακινήσεις στη δομή του ψυχισμού της. Εμφανίστηκε ξανά η σχέση μητέρας–κόρης. Αυτή τη φορά οι δύο ρόλοι βρέθηκαν στην αυλή ενός ναού. Μέσα από την τεχνική της δραματοποίησης επιτράπηκε στους δυο ρόλους να διαδράσουν. Η μητέρα ήρθε αντιμέτωπη με την απόρριψη της κόρης και τότε έκφρασε ανοικτά την ευαλωτότητα της. Τη στιγμή του βιωματικού η νεαρή γυναίκα θυμήθηκε μια οδυνηρή εμπειρία που είχε ως παιδί βλέποντας τη μητέρα της βαθιά ευάλωτη έπειτα από σύγκρουση με τον πατέρα που περιείχε έντονη άσκηση βίας. Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, τότε άρχισε η ίαση του εσωτερικού τραύματος. Η νεαρή γυναίκα στο ρόλο της κόρης πλησίασε την ευάλωτη μητέρα προσφέροντας της φροντίδα. Την ίδια στιγμή η μητέρα έδωσε στην κόρη αυτό που χρειαζόταν από καιρό, το τρυφερό με παρουσία άγγιγμα. Ακολούθησε μια σειρά συναντήσεων όπου δόθηκε η δυνατότητα μέσα από το συμβολικό πλαίσιο να γίνει η σύνδεση μεταξύ του πληγωμένου παιδιού και της πληγωμένης μητέρας. Συμβολικά, το παιδί κατόρθωσε να αντιμετωπίσει την τρομακτική μάγισσα με το να αποκαλύψει τo θρήνο και την αβοηθησία που υπήρχε μέσα της κάνοντας την να συμπεριφέρεται με κακία. Σταδιακά στη σχέση μητέρας-κόρης έγινε χώρος για την ενσυναίσθηση και την αποδοχή ενισχύοντας τη δυνατότητα για συγχώρεση.
Προχωρώντας πέρα από το αρχέτυπο της μητέρας ξεδιπλώθηκε ένα νέο σύμβολο, αυτό του φιδιού. Μέσα από το συμβολισμό του φιδιού η νεαρή γυναίκα εξερεύνησε τη σχέση της με το σώμα και τις αισθήσεις. Επέτρεψε στον εαυτό της να νιώσει το σώμα της μέσα από την κίνηση και την αλληλεπίδραση με το έδαφος. Το βίωμα δημιούργησε μέσα της την αίσθηση της σύζευξης των δύο αρχετυπικών αντιθέτων αρσενικό και θηλυκό. Νιώθοντας μια παράξενη εσωτερική ανακούφιση η νεαρή γυναίκα συνειδητοποίησε την απορριπτική θέση που κρατούσε απέναντι στην ενστικτώδη φύση της και στο σώμα της ενώ, μπόρεσε να διακρίνει το αίσθημα της ντροπής που κουβαλούσε. Ήταν ικανή να παρατηρήσει το μοτίβο της κάλυψης ή αλλιώς το κρύψιμο του εαυτού της σωματικά αλλά και ψυχικά.
Δουλεύοντας με το μοτίβο της κάλυψης και αποκάλυψης μέσα από την κίνηση του σώματος και τη χρήση ενός κόκκινου υφάσματος, εκφράστηκε μια πτυχή του εαυτού με την εικόνα μιας γυναίκας με σώμα ολοκληρωτικά καλυμμένο σαν να φορά μπούρκα, η οποία βρισκόταν έγκλειστη σε μια κυκλική αρένα με ψηλά τείχη. Το κόκκινο χρώμα σήμαινε για τη νεαρή γυναίκα το σύμβολο του πάθους συνδέοντας το με την αμαρτία και την αισχρότητα, συνειδητοποιώντας ότι η σχέση με τη σεξουαλικότητα της ήταν γεμάτη ενοχές μη γνωρίζοντας την καθαρή και αυθεντική πλευρά του έρωτα. Επιπλέον, έδωσε στο κόκκινο χρώμα το νόημα του εμμηνορρυασιακού κύκλου από όπου πηγάζει η ζωή και ο θάνατος.
Και όπως ορίζει η δυναμική της ψυχής η νεαρή γυναίκα συνάντησε στο διάβα της την εικόνα της Γκέισας. Εξερευνώντας συμβολικά μέσα από την ενσωμάτωση το ρόλο της Γκέισας, μπόρεσε να ενωθεί με το αίσθημα της χαράς και της αποδοχής του ερωτικού αισθησιασμού. Με έκπληξη της βίωσε τον εαυτό της να συνδέεται με την τέχνη του χορού μέσα από την εικόνα μιας έφηβης μπαλαρίνας η οποία αναδύθηκε από την Γκέισα. Ήταν η στιγμή που η νεαρή γυναίκα αναρωτήθηκε αν η τέχνη του χορού ήταν ένα από τα ξεχασμένα δώρα που κουβαλούσε μέσα της ως άνθρωπος.
Η επανασύνδεση με τη σεξουαλικότητα και την ερωτική δυναμική που διέπει τη ψυχή και το σώμα, έφεραν την παρουσία ενός τρίτου περάσματος μέσα από όνειρο: “Σε ένα χωράφι υπήρχαν πολλά μικρά φίδια, ένα από αυτά καθοδηγούμενο από την περιέργεια του μπήκε σε ένα κίτρινο σωλήνα και μεταμορφώθηκε σε άνθρωπο”. Στη διάρκεια της δραματοποίησης του ονείρου, η γυναίκα σε ρόλο του μικρού φιδιού λίγο πριν φτάσει στην άλλη μεριά του σωλήνα, ένιωσε να μεταμορφώνεται σε ένα δεκάχρονο κορίτσι, γυμνό, με άσπρο δέρμα και μαύρα μαλλιά. Η εμπειρία της μεταμόρφωσης χαρακτηρίστηκε από τη νεαρή γυναίκα ως ένα εσωτερικό βίωμα αναγέννησης μιας βαθιάς επιθυμίας για ζωή που μετέτρεψε το κομμένο δέντρο της αρχής, σε ένα δέντρο μεγαλόπρεπο και ζωοφόρο.
Κάπου εδώ όμως, η αποσπασματική περιγραφή του αυτογνωστικού ταξιδιού της νεαρής γυναίκας σταματά και επανερχόμαστε στο εδώ και τώρα. Πολλοί από εσάς μπορεί να αναρωτιέστε τι έγινε στην πορεία ή πιο να ήταν το τέλος ή πιο το νόημα όλης αυτής της αφήγησης. Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι η εσωτερική εξερεύνηση και η εμβάθυνση στη γνώση για τον εαυτό διαρκεί σε βάθος χρόνου, χωρίς να υπάρχουν έτοιμες συνταγές απάλυνσης πόνου ή άμεσης λύσης των δυσκολιών. Είναι μια διαδικασία συνειδητής προσπάθειας για ίαση και εσωτερική ωρίμανση.
Η γυναίκα που αποφασίζει να διερευνήσει τον εσωτερικό της κόσμο αυτόματα εισέρχεται στο χώρο των αρχέτυπων που ορίζονται ως οι αρχέγονες ψυχικές εικόνες του συλλογικού υποσυνείδητου. Η γυναίκα συνδεδεμένη με τη δυναμική της Θηλυκής Αρχής, το αρχέτυπο που γονιμοποιεί, γεννά ζωή, καταστρέφει και αναγεννά, ωθείται να αναζητήσει τις σκόρπιες και συγκρουσιακές πτυχές του εαυτού της, να διερευνήσει τη σκοτεινή και φωτεινή τους μεριά και να τις ενώσει δημιουργώντας μια εσωτερική ολότητα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία η γυναίκα με κόπο μαθαίνει να γίνεται η ίδια πηγή θρέψης του εαυτού και ίασης του τραύματος ενώ, μπορεί να προχωρήσει προς την εύρεση των κρυμμένων της δώρων και του αυθεντικού της σκοπού στη ζωή. Με άλλα λόγια, η γυναίκα ωθείται να ανθίσει απαντώντας το ερώτημα “Ποια είμαι πραγματικά;”.
Βιβλιογραφία
Estés P. C. (2008). Women who run with the wolves (3rd ed). London: Rider